3. อกตญฺญุตาสุตฺตวณฺณนา

[213] ตติเย อกตญฺญุตา อกตเวทิตาติ อกตญฺญุตาย อกตเวทิตายฯ อุภยมฺเปตํ อตฺถโต เอกเมวฯ สุกฺกปกฺเขปิ เอเสว นโยฯ

4-7. ปาณาติปาตีสุตฺตาทิวณฺณนา

[214-217] จตุตฺถํ จตุนฺนํ กมฺมกิเลสานํ ตปฺปฏิปกฺขสฺส จ วเสน วุตฺตํ, ปญฺจมํ สุกฺกปกฺขานํ อาทิโต จตุนฺนํ มิจฺฉตฺตานํ วเสน, ฉฏฺฐํ อวเสสานํ จตุนฺนํ, สตฺตมํ อนริยโวหารอริยโวหารานํฯ ตถา อฏฺฐมนวมทสมานิ สปฺปฏิปกฺขานํ อสฺสทฺธมฺมานํ วเสน วุตฺตานิฯ สพฺพสุตฺเตสุ ปน สุกฺกปกฺขธมฺมา โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกาว กถิตาฯ นวสุ สุตฺเตสุ กิญฺจาปิ ‘‘สคฺเค’’ติ วุตฺตํ, ตโย ปน มคฺคา ตีณิ จ ผลานิ ลพฺภนฺติเยวาติฯ

ปริสาวคฺโค ทุติโยฯ

(23) 3. ทุจฺจริตวคฺควณฺณนา

[221-231] ตติยสฺส ปฐมาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ ทสเม โย จินฺเตตฺวา กพฺยํ กโรติ, อยํ จินฺตากวิ นามฯ โย สุตฺวา กโรติ, อยํ สุตกวิ นามฯ โย เอกํ อตฺถํ นิสฺสาย กโรติ, อยํ อตฺถกวิ นามฯ โย ตงฺขณญฺเญว วงฺคีสตฺเถโร วิย อตฺตโน ปฏิภาเนน กโรติ, อยํ ปฏิภานกวิ นามาติฯ

ทุจฺจริตวคฺโค ตติโยฯ

(24) 4. กมฺมวคฺโค

1. สํขิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[232] จตุตฺถสฺส ปฐเม กณฺหนฺติ กาฬกํ ทสอกุสลกมฺมปถกมฺมํฯ กณฺหวิปากนฺติ อปาเย นิพฺพตฺตนโต กาฬกวิปากํฯ สุกฺกนฺติ ปณฺฑรกํ กุสลกมฺมปถกมฺมํ ฯ สุกฺกวิปากนฺติ สคฺเค นิพฺพตฺตนโต ปณฺฑรกวิปากํฯ กณฺหสุกฺกนฺติ มิสฺสกกมฺมํฯ กณฺหสุกฺกวิปากนฺติ สุขทุกฺขวิปากํฯ มิสฺสกกมฺมญฺหิ กตฺวา อกุสเลน ติรจฺฉานโยนิยํ มงฺคลหตฺถิฏฺฐานาทีสุ อุปฺปนฺโน กุสเลน ปวตฺเต สุขํ เวทิยติฯ กุสเลน ราชกุเลปิ นิพฺพตฺโต อกุสเลน ปวตฺเต ทุกฺขํ เวทิยติฯ อกณฺหํ อสุกฺกนฺติ กมฺมกฺขยกรํ จตุมคฺคญาณํ อธิปฺเปตํฯ ตญฺหิ ยทิ กณฺหํ ภเวยฺย, กณฺหวิปากํ ทเทยฺยฯ ยทิ สุกฺกํ ภเวยฺย, สุกฺกวิปากํ ทเทยฺยฯ อุภยวิปากสฺส ปน อปฺปทานโต อกณฺหํ อสุกฺกนฺติ อยเมตฺถ อตฺโถฯ

2. วิตฺถารสุตฺตวณฺณนา

[233] ทุติเย สพฺยาพชฺฌนฺติ สโทสํฯ กายสงฺขารนฺติ กายทฺวารเจตนํฯ อภิสงฺขโรตีติ อายูหติ สมฺปิณฺเฑติฯ เสสทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ สพฺยาพชฺฌํ โลกนฺติ สทุกฺขํ โลกํฯ สพฺยาพชฺฌา ผสฺสาติ สทุกฺขา วิปากผสฺสาฯ สพฺยาพชฺฌํ เวทนํ เวทิยตีติ สาพาธํ วิปากเวทนํ เวทิยติฯ เอกนฺตทุกฺขนฺติ เอกนฺเตเนว ทุกฺขํ, น สุขสมฺมิสฺสํฯ เสยฺยถาปิ สตฺตา เนรยิกาติ เอตฺถ เสยฺยถาปีติ นิทสฺสนตฺเถ นิปาโตฯ เตน เกวลํ เนรยิกสตฺเต ทสฺเสติ, อญฺเญ ปน ตํสริกฺขกา นาม นตฺถิฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เสยฺยถาปิ มนุสฺสาติอาทีสุ ปน มนุสฺสานํ ตาว กาเลน สุขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, กาเลน ทุกฺขา เวทนาฯ เอกจฺเจ จ เทวาติ เอตฺถ ปน กามาวจรเทวา ทฏฺฐพฺพาฯ เตสญฺหิ มเหสกฺขตรา เทวตา ทิสฺวา นิสินฺนาสนโต วุฏฺฐานํ, ปารุตอุตฺตราสงฺคสฺส โอตารณํ, อญฺชลิปคฺคณฺหนนฺติอาทีนํ วเสน กาเลน ทุกฺขํ อุปฺปชฺชติ, ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวนฺตานํ กาเลน สุขํฯ เอกจฺเจ จ วินิปาติกาติ เอตฺถ เวมานิกเปตา ทฏฺฐพฺพาฯ เต นิรนฺตรเมว เอกสฺมิํ กาเล สุขํ, เอกสฺมิํ กาเล ทุกฺขํ เวทิยนฺติฯ นาคสุปณฺณหตฺถิอสฺสาทโย ปน มนุสฺสา วิย โวกิณฺณสุขทุกฺขาว โหนฺติฯ ปหานาย ยา เจตนาติ เอตฺถ วิวฏฺฏคามินี มคฺคเจตนา เวทิตพฺพาฯ สา หิ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตตีติฯ